Na skróty przez klauzulę wielostopniowego rozwiązywania sporów

Wielostopniowe klauzule rozwiązywania sporów są przydatnym narzędziem służącym ograniczaniu sporów na ich wczesnym etapie i rozstrzyganiu nawet tych poważniejszych z nich w sposób konstruktywny. Typowa klauzula wielostopniowa przewiduje, że zanim spór zostanie skierowany do postępowania arbitrażowego lub sądowego, strony najpierw spróbują rozwiązać go przy zastosowaniu przynajmniej jednej z niewiążących metod ADR. Zazwyczaj chodzi tu negocjacje, mediacje, usługi eksperckie lub komisję rozjemczą.

Często zdarza się jednak, że już po powstaniu sporu przynajmniej jedna z jego stron chce ominąć tego rodzaju miękkie procedury i niezwłocznie zainicjować postępowanie sporne. Powstaje pytanie, czy jest to w ogóle możliwe i jakie są konsekwencje podjęcia takiego kroku.

Polskie prawo nie dostarcza jednej, uniwersalnej odpowiedzi na to pytanie, a każdy przypadek powinien być oceniany indywidualnie w odniesieniu do sposobu, w jaki dana wielostopniowa klauzula została sformułowana. Tym niemniej można poczynić w tym zakresie pewne ogóle uwagi.

W przypadku postępowań sądowych art. 202(1) kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, że jeśli przed wszczęciem sprawy strony zawarły umowę o mediację, sąd skieruje strony do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Ta zasada odnosi się jednak wyłącznie do mediacji i sąd nie zawiesi postępowania, by dać stronom czas na negocjacje, skorzystanie z usług eksperckich lub przeprowadzenie postępowania przed komisją rozjemczą. Jest to możliwe tylko na wniosek obu stron.

Sytuacja jest mniej jednoznaczna w przypadku postępowań arbitrażowych. W Polsce niektóre składy orzekające skłaniają się ku traktowaniu klauzuli wielostopniowej jako zmodyfikowanej klauzuli arbitrażowej zawierającej dodatkowe wymogi, które muszą być spełnione, aby arbitraż mógł się rozpocząć. W konsekwencji, arbitrzy często stoją na stanowisku, że nie są uprawnieni do prowadzenia postępowania arbitrażowego, dopóki wymogom tym nie uczyniono zadość.

Jako że podejście poszczególnych składów orzekających i przyjęte rozwiązanie mogą różnić się w poszczególnych sprawach, potencjalny powód powinien rozważyć wszystkie możliwe konsekwencje rezygnacji z wykorzystania niewiążących metod ADR – włącznie z tymi najbardziej niekorzystnymi. Powinien on także wziąć pod uwagę, że sędzia lub arbitrzy będą chcieli usłyszeć wyjaśnienie, dlaczego te metody ADR, na które obie strony początkowo się zgodziły, nie zostały wykorzystane. Odpowiedź na to pytanie może dać asumpt do wyciągnięcia ogólnego wniosku co do wiarygodności danej strony.