Komisje rozjemcze - czy mają one przyszłość w sporach spoza branży budowlanej? 

Czym są komisje rozjemcze?

W praktyce rozwiazywania sporów poprzez pojęcie „Komisja rozjemcza” (Dispute Board – DB) rozumie się panel ekspertów powołanych przez umawiające się strony w celu udzielenia im wsparcia w rozwiązaniu sporów pojawiających się między nimi w trakcie realizacji umowy.

Komisja rozjemcza może mieć charakter doraźny (ad hoc) lub stały. W pierwszym przypadku komisja rozjemcza powoływana jest w momencie wystąpienia sporu między stronami, natomiast w drugim (w praktyce występującym znacznie częściej) - zaraz po zawarciu umowy, przed powstaniem jakiegokolwiek sporu, co pozwala jej działać jako „dostępny na miejscu” mechanizm „szybkiego reagowania”, służący unikaniu i rozwiązywaniu sporów.

Komisja rozjemcza składa się zazwyczaj jednej lub kilku „odpowiednio wykwalifikowanych i doświadczonych osób”, wśród których znajdują się zarówno prawnicy, jak i eksperci posiadający wiedzę specjalistyczną z zakresu przedmiotu umowy, którzy choć wybierani przez strony pozostają bezstronni oraz niezależni od stron.

Wśród komisji rozjemczych wyróżnia się dwa zasadnicze typy: komisje mediacyjno-koncyliacyjne (Dispute Review Boards - DRBs) oraz komisje rozjemczo-adjukacyjne (Dispute Adjudication Boards – DABs). Elementem je rozróżniającym jest charakter wydawanych przez nie rozstrzygnięć, albowiem o ile komisje mediacyjno-koncyliacyjne są uprawnione do wydawania jedynie niewiążących rekomendacji co do sposobu rozwiązania sporu, komisje rozjemczo-adjukacyjne wydają wiążące decyzje, których niewykonanie stanowi naruszenie umowy.

Początki komisji rozjemczych

Komisje rozjemcze (w postaci komisji mediacyjno-koncyliacyjnej) pojawiły się w Stanach Zjednoczonych w latach 70. ubiegłego wieku jako metoda rozstrzygania sporów powstających na tle realizacji inwestycji celu publicznego. Ich powstanie wiązało się z zarzutami pod adresem zależności i stronniczości inżyniera na rzecz zamawiającego, co uzasadniano pozycją inżyniera w procesie budowlanym, a w szczególności faktem, że to zamawiający jest osobą wypłacającą inżynierowi wynagrodzenie na podstawie łączącego ich stosunku umownego.

Komisje rozjemcze szybko zyskały popularność również w Europie i Azji, w następstwie czego w 1999 r. Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów (International Federation of Consulting - FIDIC) wprowadziła do opracowanych przez siebie Warunków Kontraktowych (Czerwonej, Żółtej i Srebrnej Księgi FIDIC (1999)) postępowanie przed komisją rozjemczą (a dokładnie komisją rozjemczo-adjukacyjną), czyniąc go elementem składowym procesu rozstrzygania sporów opisanego w klauzuli 20 („Roszczenia, spory i arbitraż”). Tym sposobem przez ostatnią dekadę Warunki Kontraktowe FIDIC odebrały zasadniczą rolę w „promowaniu” komisji rozjemczych jako skutecznego narzędzia służącego unikaniu i rozwiązywaniu sporów[1] budowalnych, a w szczególności tych powstających w związku z realizacją dużych projektów międzynarodowych.

Co jeżeli nie spory budowlane?

Mimo swojego silnego zakorzenienia w branży budowlanej, coraz częściej wskazuje się, że komisje rozjemcze mogą być równie skutecznie stosowanie w innych dziedzinach gospodarki, do których obok energetyki czy telekomunikacji zalicza się przemysł zbrojeniowy, finansowy oraz ubezpieczeniowy. Mowa tutaj w szczególności o średnio i długoterminowych umowach o skomplikowanym charakterze, takich jak chociażby: umowy koncesyjne, wspólne przedsięwzięcia typu joint venture, umowy partnerstwa publiczno-prywatnego, umowy o podziale wpływów, umowy dostaw, umowy na świadczenia usług informatycznych w zakresie opracowywania oprogramowania, umowy licencyjne, umowy telekomunikacyjne, umowy ubezpieczeniowe oraz umowy finansowe.

Możliwości stosowania komisji rozjemczych są zatem ogromne, co jedynie potwierdziła Międzynarodowa Izba Handlowa (International Chamber of Commerce - ICC) obejmując zakresem zastosowania Regulaminu Komisji Rozjemczych wszelkie stosunki umowne. Jednakże, w chwili obecnej, brak wiedzy na temat komisji rozjemczych (i to zarówno wśród przedstawicieli świata biznesu, jak i prawników) oraz widmo wysokich kosztów zmniejsza ich szanse upowszechnienia. Można mieć jedynie nadzieję, że ten stan rzeczy ulegnie zmianie jak tylko przedstawiciele sektora prywatnego i publicznego dostrzegą korzyści płynące ze stosowania komisji rozjemczych oraz zrozumieją, że komisje te należy traktować jako korzystne finansowo ubezpieczenie przed ryzykiem wystąpienia sporów, które mogą zagrozić nie tylko prawidłowemu wykonaniu umowy, ale także przyszłym relacjom między stronami.

[1] Na rolę jaką komisja rozjemczo-adjukacyjna odgrywa w unikaniu sporów wskazuje chociażby zmiana nazwy z komisji rozjemczo-adjukacyjnej na „komisję unikania/rozwiązywania sporów” (Dispute Avoidance/Adjudication Board) w najnowszej drugiej edycji Żółtej Księgi FIDIC (2017).